تنبیه بدنی کودکان؛ کارساز یا مخرب؟

شاید به یاد بیاورید که در کودکی در مقابل انجام یک کار اشتباه یا شینطت، از بزرگ‌ها کتک خورده باشید! تنبیه بدنی یکی از روش‌های تربیت و فرزندپروری سنتی است که بسیاری از والدین و بزرگسالان برای تربیت کودک خود آن را به کار می‌بردند.
متاسفانه همچنان والدین و افرادی وجود دارند که طرفدار تنبیه بدنی هستند و آن را کارساز می‌دانند! اما مساله مهم این است که اثرات تنبیه بدنی بر کودکان بسیار بیشتر و مخرب‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید.
در واقع اگر بخواهیم درباره تاثیر تنبیه  بدنی بر کودک صحبت کنیم، باید بگوییم با هر بار انجام آن، حتما منتظر عواقب تنبیه هم بمانید.
در این مطلب از وبلاگ افق سلامت، قصد داریم درباره تاثیرات تنبیه بدنی بر کودکان صحبت کنیم. اگر دوست دارید درباره این موضوع بیشتر بدانید و شیوه فرزندپروری خود را تغییر دهید، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

تنبیه چیست؟

شاید بهتر باشد پیش از آنکه درباره تاثیر تنبیه بدنی بر کودک صحبت کنیم، تعریف دقیق تنبیه را بدانیم.
به انجام یک محرک آزاردهنده برای کاهش یک رفتار نامطلوب یا از بین بردن آن، تنبیه می‌گویند. به زبان ساده زمانی که شما رفتار نامطلوبی را از سوی کسی می‌بینید، گاهی برای از بین بردن آن رفتار و کاهش آن، دست به رفتارها و اعمالی می‌زنید که برای فرد مقابل آزاردهنده هستند. این کار در واقع راهی برای جلوگیری از تکرار آن است.
باید گفت تنبیه در معنای عام آن یک کار منفی و مخرب نیست و اتفاقا در بسیاری از موارد در روش‌های تربیتی لازم و ضروری است.
اما تنبیه انواع گوناگون و اشکالی خاصی دارد که البته تنبیه بدنی در آن جای نمی‌گیرد.

انواع تنبیه در روانشناسی

از دیدگاه روانشناسی، تنبیه انواع گوناگونی دارد که به‌کارگیری هر یک از این انواع در شرایط خاصی لازم است. باید این نکته را هم در نظر بگیرید که هر از این انواع باید طبق ترتیب خاصی اعمال شوند که هم تاثیرگذار باشند و هم کودک را دچار هیجانات و مشکلات روانشناختی نکنند. از جمله انواع تنبیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

تذکر غیرمستقیم

اولین نوع تنبیه تذکر غیر مستقیم به کودک است. برای مثال زمانی که کودک برای اولین بار کار اشتباهی را مرتکب می‌شود، والدین باید به شکل غیر مستقیم و بدون کلام او را متوجه کار اشتباه خود کنند. مثل احم کردن یا روی برگرداندن.

تغافل

با ادامه یافتن یک کار اشتباه از سوی کودک، بهتر است والدین از اشتباه او چشم‌پوشی کرده و با تظاهر به ندیدن، رفتار کنند.

نصیحت

زمانی که والدین یک رفتار ناخوشایند یا فعالیت ناشایستی را برای بار چندم از سوی کودک خود می‌بینند، بهتر است به نصیحت روی بیاورند. تذکر دادن اشتباه به کودک به صورت زبانی و همراه با نرمش و محبت در بسیاری از موارد تاثیرگذار است.

تذکر مستقیم

اگر کودک همچنان به رفتار اشتباه و نابهنجار خود ادامه داد، والدین باید به تنبیه از طریق تذکر مستقیم روی بیاورند. تذکر مستقیم به کودک باید به این صورت باشد که متوجه والدین از رفتار او ناراحت هستند. پدر یا مادر باید از کودک بخواهند که به رفتار نادرست خودش پایان دهد. فراموش نکنید که به هیچ عنوان نباید کودک را تحقیر کرد و تذکر مستقیم را همراه با سرزنش و تخریب شخصیتی به کار برد.

 

قهر کوتاه مدت

زمانی که کودک به رفتار اشتباه خود اصرار می‌کند و هیچکدام از روش‌های پیشین در ترک فتار او کارساز نیست، والدین می‌توانند کودک را از طریق قهر غیرمستقیم تنبیه کنند.
این قهر نباید بیش از دو یا سه ساعت طول بکشد. در این مدت والدین باید به کودک این فضا را بدهند که درباره رفتار و عملکرد خود فکر کنند.

 

اخطار دادن

در مرحله بعدی، زمانی که رفتارهای نادرست با تکرار زیاد از سوی کودک همچنان ادامه یافت، والدین باید از تنبیه اخطار دادن استفاده کنند. در این تنبیه والدین باید به صورت مستقیم به کودک اخطار داده و او را درباره محروم شدن از مسائلی که دوست دارد، آگاه کنند.
فراموش نکنید که اخطار را درباره مسائلی که کودک به آن علاقه دارد به او ابراز کنید و توجه کنید که این اخطار قابلیت اجرایی شدن داشته باشد. برای مثال به او بگویید که به مدت یک روز نمی‌تواند با اسباب‌بازی مورد علاقه خودش بازی کند یا از تماشای کارتون محبوبش محروم می‌شود.

 

اعمال تنبیه

در آخر، زمانی که هیچکدام از روش‌های بالا برای متنبه شدن کودک بی‌فایده بود، نوبت به اعمال تنبیه می‌رسد. یعنی والدین باید اخطارهای خود را عملی کنند. یادتان باشد که این مرحله را به شیوه تاثیرگذاری اجرا کنید تا برای کودک عادی و بی‌تاثیر نشود.
مهم‌ترین نکته درباره تنبیه کودک این است که تنبیه بدنی در آن هیچ جایی ندارد. حتی در آخری مرحله هم استفاده از تنبیه بدنی کودک کار بسیار اشتباهی است.

 

پیامدهای تنبیه بدنی کودکان

تاثیر تنبیه بدنی بر کودکان آنقدر مخرب است که اگر نسبت به آن‌ها آگاه باشید، هرگز کودک خود را تنبیه بدنی نمی‌کنید. مهم‌ترین عوارض تنبیه بدنی کودکان را می‌توان در موارد زیر جست‌وجو کرد:

 

از بین رفتن اعتمادبه‌نفس

اولین تاثیر تنبیه بدنی بر کودکان ار بین رفتن اعتماد‌به‌نفس در آن‌هاست. کودک پس از آنکه مورد تنبیه بدنی و فیزیکی قرار می‌گیرد، تا مدت‌های طولانی حس اعتماد به خودش را از دست می‌دهد و حس ناامنی و ترس را نسبت به اطرافیان خود تجربه می‌کند.

 

محرومیت از استقلال فردی

کودکی که مورد تنبیه بدنی قرار می‌گیرد، از استقلال فردی خود محروم می‌شود. در واقع او همیشه تصور می‌کند که باید فرد مطیعی باشد و از خودش هیچ اختیار و استقلالی ندارد.

 

بروز اضطراب و استرس

اضطراب و استرس یکی دیگر از تاثیرات تنیه بدنی بر کودکان است. کودک برای انجام هر کاری استرس و اضطراب را تجربه می‌کند و دائما از مورد تنبیه بدنی قرار گرفتن هراس دارد.

احساس رهاشدگی

تنبیه بدنی علاوه‌ بر ترس و نگرانی یک احساس تنهایی فزاینده را به کودک منتقل می‌کند. کودک دائما احساس تنهایی، بی‌پناهی و رهاشدگی دارد که پایدار ماندن این حالت و ادامه یافتن آن، مشکلات بسیار زیادی را در بزرگسالی برای او ایجاد می‌کند.

 

بروز رفتارهای تهاجمی و خشونت‌آمیز

اغلب کودکانی که تنبیه بدنی را تجربه می‌کنند، عموما این رفتار و خشونت را از والدین خود می‌آموزند و آن را به عنوان یک رفتار همیشگی و راه‌حلی برای مسائل مختلف به کار می‌گیرد. این رفتار پرخاشگرانه را نسبت به هر کسی و خصوصا همسالان خودش اعمال می‌کند و به مرور زمان این رفتارها در او تقویت می‌شوند.

 

عدم یادگیری روش‌های حل مسئله

حل مسئله یک توانایی بسیار مهم در کودک است که باید آن را در سال‌های ابتدایی زندگی خود بیاموزد و این توانایی و مهارت را در خود تقویت کند.  با انجام تنبیه بدنی این توانایی در کودک شکل نمی‌گیرد و یا بسیار ضعف می‌شود. در نتیجه کودک می‌آموزد که هر مشکلی را با خشونت، پرخاش و کتک‌کاری حل کند.
همین مسئله قادر است در بزرگسالی از کودک فرد بزهکاری را بسازد که مدام درگیری ایجاد می‌کند و مسائل را بدون منطق و با دعوا پیش می‌برد.

 

ایجاد آسیب جسمی

در بسیاری از موارد تنبیه بدنی به بروز آسیب‌های جسمی، ضربه، خونریزی، شکستگی و در موارد شدیدتر، مرگ منجر می‌شود. بنابراین تنبیه بدنی یکی از بدترین انواع تنبیه است که علاوه بر ایجاد آسیب روانی در کودک، جسم و جان او را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد.

 

عدم یادگیری مهارت‌های اجتماعی

کودکی که با تنبیه روبه‌رو است مهارت‌های اجتماعی و روابط میان فردی را یاد نمی‌گیرد. به همین دلیل در برقراری ارتباط با افراد دیگر بسیار ناقص عمل می‌کند.

آیا تربیت بدون تنبیه بدنی کودک امکان‌پذیر است؟

شاید تعجب کنید، اما بسیاری از والدین، بر این باورند که تربیت فرزند بدون به‌کارگیری تنبیه بدنی ممکن نیست. در صورتیکه به این شکل نیست. کودکان شبیه به یک خمیر نرم هستند که در سال‌های ابتدایی زندگی به دست ما، در جایگاه پدر و مادر، بزرگتر، مربی و … شکل می‌گیرن.
بنابراین رفتارهایی که کودک بروز می‌دهد، در بسیار از مواقع در گرو نوع رفتار ماست. خیلی وقت‌ها رفتارهای کودک، دلایل بسیار ساده و حتی معصومانه‌ای دارد که با یک تذکر کوتاه اصلاح می‌شود.
بنابراین هیچ نیازی به انجام تنبیه بدنی کودک نیست و می‌توان از روش‌های درست آن را اصلاح کرد.
برای رسیدن به این هدف فقط لازم است به درستی کودک و شیوه رفتاری و تربیتی مناسب را بیاموزید.

 

اگر هیچکدام از روش‌های تنبیهی درست، موثر نبود چه کنیم؟

والدین زیادی وجود دارند که می‌پرسند اگر هیچکدام از روش‌های تنبیهی درست، موثر نبود چه کنیم؟
در پاسخ به این سوال باید گفت اگر واقعا تمامی روش‌های صحیح تنبیهی را به کار گرفتید اما واقعا به پاسخ درستی نرسیدید، باز هم نباید به سراغ تنبیه بدنی کودک بروید.
در بسیاری از موارد رفتارهای نابهنجار کودک نشان از یک مشکل اساسی‌تر دارد و خیلی اوقات تشخیص آن به سادگی ممکن نیست. در این شرایط نیاز به حضور یک فرد متخصص در زمینه کودک احساس می‌شود. بنابراین اگر از هر راه و روشی برای پرورش فرزند خود استفاده کردید و به نتیجه مطلوبی نرسیدید، به جای روی آوردن به تنبیه بدنی، از یک مشاور کودک کمک بگیرید.
وجود یک مشاور متخصص کودک به خوبی کمک می‌کند که ریشه رفتارها و مشکلات کودک را پیدا کنید و بیماری‌های روانشناختی احتمالی را در او تشخیص دهید.
برای مثال تنبیه بدنی کودک بیش فعال بدون آن که بدانید کودک مبتلابه بیش فعالی است، اختلال او را تشدید می‌کند.

 

بهترین مرکز فرزند پروری

هیچ والدی تمایل ندارد که به فرزند خود ضربه‌ای وارد کند یا به او آسیب برساند. اما گاهی به دلایل گوناگون که مهم‌ترین آن‌ها ناآگاهی و اطلاعات کم است، این اتفاق رخ می‌دهد. بنابراین بهتر است در زمینه پرورش و تقویت سلامت روان خود و فرزندتان حرکت کنید و در این مسیر شیوه‌های صحیح فرزندپروری را هم بیاموزید.
برای رسیدن به این هدف می‌توانید از کلینیک‌های معتبر و درمانگران متخصصی کمک بگیرید. بهترین کلینیک روانشناسی و مشاوره در زمینه پرورش فرزند را می‌توانید با جست‌وجو در اینترنت و یا پرسش از افراد باتجربه در این زمینه پیدا کنید.
فراموش نکنید که به سراغ درمانگران و مراکزی بروید که امکان بررسی سوابق آن‌ها وجود دارد.

سخن آخر

تاثیر تنبیه بدنی بر کودکان فراتر از چیزی است که خیلی از ما تصور می‌کنیم. تنبیه بدنی در کودک می‌تواند ضربه‌های روحی بسیار شدید را به او وارد کند و آینده او را تحت تاثیر منفی قرار دهد.
اعمال تنبیه بدنی بر کودک شاید در لحظه او را از انجام رفتار اشتباه خودش باز دارد، اما به هیچ عنوان موثر نیست و حتی به رفتارهای بدتری در او تبدیل می‌شود. اگر به عنوان والد می‌خواهید فرزندان سالمی را تربیت کنید، باید درباره تاثیر تنبیه بدنی بر کودکان آگاهی داشته باشید و روش‌های درستی را جایگزین آن کنید.